استریلیزاسیون در بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها

اهمیت استریلیزاسیون در بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها

استریلیزاسیون (Sterilization) یکی از مهم‌ترین فرآیندهای مورد استفاده در بیمارستان‌ها، آزمایشگاه‌های تشخیصی و مراکز درمانی است که نقش کلیدی در جلوگیری از عفونت‌های بیمارستانی و کنترل انتشار عوامل بیماری‌زا دارد. این فرآیند شامل از بین بردن کامل میکروارگانیسم‌ها از جمله باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و اسپورهای مقاوم از روی تجهیزات پزشکی، محیط‌های آزمایشگاهی و ابزارهای جراحی است.

در بیمارستان‌ها، عفونت‌های مرتبط با مراقبت‌های بهداشتی (HAIs - Healthcare-Associated Infections) یکی از چالش‌های جدی محسوب می‌شوند که می‌توانند منجر به افزایش مرگ‌ومیر، هزینه‌های درمانی و طول مدت بستری بیماران شوند. بنابراین، استفاده از روش‌های مؤثر استریلیزاسیون امری ضروری است. در این مقاله، به مهم‌ترین روش‌های استریلیزاسیون و نقش آن در افزایش ایمنی بیمارستانی و آزمایشگاهی پرداخته خواهد شد.

روش‌های اصلی استریلیزاسیون در بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها

1. استریلیزاسیون با بخار (اتوکلاو)

اتوکلاو بخار (Steam Autoclave) یکی از رایج‌ترین و مطمئن‌ترین روش‌های استریلیزاسیون برای ابزارهای مقاوم به حرارت و رطوبت است. این روش با استفاده از دمای بالا (121-134 درجه سانتی‌گراد) و فشار بخار بالا، تمامی میکروارگانیسم‌ها و اسپورهای مقاوم را از بین می‌برد.

مزایای اتوکلاو:

✔ مؤثر در از بین بردن میکروارگانیسم‌های مقاوم

✔ روش ایمن و غیرسمی

✔ قابل استفاده برای تجهیزات فلزی و برخی مواد پارچه‌ای

محدودیت‌ها:

• نامناسب برای ابزارهای حساس به حرارت و رطوبت
• ممکن است باعث آسیب به برخی تجهیزات پلاستیکی و الکترونیکی شود

2. استریلیزاسیون با گاز اتیلن اکساید (EO Gas)

اتیلن اکساید (Ethylene Oxide - EO) یک گاز استریل‌کننده است که برای مواد حساس به حرارت و تجهیزات پزشکی پیچیده مانند کاتترها، ایمپلنت‌ها و ابزارهای پلاستیکی استفاده می‌شود.

مزایای اتیلن اکساید:

✔ استریل کردن تجهیزات حساس بدون آسیب به آن‌ها

✔ نفوذپذیری بالا و قابلیت استریل کردن بسته‌بندی‌های بزرگ

محدودیت‌ها:

• فرآیند طولانی (تا 12 ساعت)
• لزوم تهویه مناسب برای حذف باقی‌مانده‌های گاز سمی

3. استریلیزاسیون با پلاسما هیدروژن پراکسید

این روش از پلاسما گاز هیدروژن پراکسید برای استریلیزاسیون تجهیزات حساس مانند آندوسکوپ‌ها، پروب‌های پزشکی و ابزارهای فیبر نوری استفاده می‌کند. این فناوری یکی از روش‌های مدرن است که به‌دلیل عدم تولید باقی‌مانده‌های سمی و سرعت بالا محبوبیت زیادی دارد.

مزایای پلاسما هیدروژن پراکسید:

✔ زمان کوتاه (کمتر از 1 ساعت)

✔ عدم تولید مواد سمی یا خطرناک

محدودیت‌ها:

• نامناسب برای ابزارهای دارای لوله‌های بلند و باریک
• محدودیت در استریل کردن برخی مواد سلولزی و پارچه‌ای

چرا استریلیزاسیون در بیمارستان‌ها ضروری است؟

1. کاهش عفونت‌های بیمارستانی (HAIs)

عفونت‌های بیمارستانی یکی از دلایل اصلی مرگ‌ومیر در مراکز درمانی هستند. تجهیزاتی که به درستی استریل نشوند، می‌توانند به انتقال عوامل بیماری‌زا کمک کنند. استفاده از نشانگرهای زیستی (ویال بیولوژیک) و نشانگرهای شیمیایی در فرآیند استریلیزاسیون، دقت این فرآیند را تضمین می‌کند.

2. افزایش ایمنی بیماران و کارکنان پزشکی

استریلیزاسیون صحیح باعث کاهش احتمال عفونت‌های ناشی از جراحی، تزریقات و سایر فرآیندهای درمانی می‌شود. این موضوع به ویژه برای بیماران دارای سیستم ایمنی ضعیف (مانند بیماران سرطانی و دیابتی) اهمیت ویژه‌ای دارد.

3. کاهش هزینه‌های درمانی

- عفونت‌های بیمارستانی باعث افزایش مدت بستری بیماران و هزینه‌های درمانی می‌شوند. با استفاده از تجهیزات استریلیزاسیون مدرن و دستگاه‌های پایش میکروبی مانند انکوباتور ویال بیولوژیک، می‌توان از بروز این مشکلات جلوگیری کرد.

نقش آزمایشگاه‌ها در کنترل کیفیت استریلیزاسیون

در آزمایشگاه‌ها، کنترل کیفیت فرآیندهای استریلیزاسیون اهمیت زیادی دارد. برای اطمینان از عملکرد صحیح دستگاه‌های استریل‌کننده، از روش‌های مختلفی مانند:

نشانگرهای زیستی (Biological Indicators - BI): بررسی حضور یا عدم حضور اسپورهای مقاوم پس از فرآیند استریلیزاسیون.

نشانگرهای شیمیایی (Chemical Indicators - CI): تغییر رنگ در صورت رسیدن به شرایط استریل مورد نیاز.

تست‌های میکروبیولوژیک: بررسی رشد میکروبی در محیط‌های کشت پس از فرآیند استریلیزاسیون.

بنابراین، استفاده از تجهیزات دقیق مانند انکوباتورهای ویال بیولوژیک و نشانگرهای شیمیایی می‌تواند نقش مهمی در کنترل کیفی فرآیندهای استریلیزاسیون و پیشگیری از عفونت‌های بیمارستانی داشته باشد.

نتیجه‌گیری

استریلیزاسیون یکی از ارکان اصلی کنترل عفونت در بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها است. استفاده از روش‌های مدرن مانند اتوکلاو بخار، اتیلن اکساید و پلاسما هیدروژن پراکسید، همراه با نشانگرهای زیستی و شیمیایی، می‌تواند ایمنی بیماران و کارکنان درمانی را تضمین کند.

بنابراین، برای جلوگیری از انتشار عوامل بیماری‌زا، افزایش ایمنی بیمارستانی و کاهش هزینه‌های درمانی، پایش دقیق فرآیندهای استریلیزاسیون و استفاده از دستگاه‌های استاندارد، امری ضروری است.